На денешен ден се навршуваат 142 години од раѓањето на Панко Брашнаров, сведокот на двата Илиндена, кој им го пренесе илинденскиот факел за самостојна Македонија на новите асномски и наредните македонски поколенија. Како еден од најистакнатите национални дејци за македонската кауза Панко го посвети сиот свој живот на борбата за создавање самостојна и слободна македонска држава. Како патриот–вљубеник во Македонија Брашнаров остана до крај непоколеблив борец и по цена на својот живот.
Панко Брашнаров е роден на 9 август (според нов стил) 1883 година во Велес. По завршувањето на Прогимназијата во Велес, се запишува на Педагошката школа во Скопје. Во периодот што следува кај него почнуваат да се будат револуционерните идеи за ослободување на Македонија. На почетокот од 1900-тата до 1908-мата година како национален борец е член на ВМРО во групата на учителот Андон Димов. По Младотурската револуција (1908) Брашнаров ги прифаќа социјалистичките идеи, кои за него биле остварување на неговиот идеал – решавање на македонското прашање и ослободување на Македонија. По завршувањето на Педагошката школа во 1901-ва во Скопје, станува народен учител. Веднаш потоа започнува неговото учителствување низ Македонија. Брашнаров бил преместуван често, поради отпорот, што го покажувал кон политиката на бугарската Егзархија-црква, која сакала во македонските училишта да се учи на официјален бугарски јазик, а учителите да пропагираат бугаризација на Македонија.
Во 1908-та заедно со Алексо Мартулков и Јордан Шурков се вклучува во Социјалистичката организација во Велес. Истата година учествува во организирањето на протестен митинг против завојувачките и однародувачките политики на Србија, Бугарија и Грција. Организатор на митингот било работничкото друштво “Класно сознание“ од Велес. На митингот е поставено барањето за слобода на македонскиот народ во рамките на една Балканска федерација. Во 1912-та Брашнаров се спротиставува на Балканските војни, кои се воделе за поделба на Македонија меѓу Србија, Бугарија и Грција, приклучувајќи се кон групата македонски револуционери, предводена од неговиот сограѓанин Димитрија Чуповски. Групата на Чуповски започнува да се бори за добивање меѓународна поддршка во борбата против поделбата на Македонија и да бара нејзино прогласување како самостојна држава. Брашнаров учествува во подготовките на конференција на политички партии, која ја организира Чуповски. Конференцијата се одржува во Велес. На конференцијата се бара автономија за Македонија како единствена алтернатива за спасување на Македонија од нејзино распарчување и поделба меѓу нејзините соседи.
За време на Првата светска војна(1914-1918) Брашнаров е насилно мобилизиран во бугарската армија, која била на страна на Германците. По крајот на војната, во 1919 година престојува во Софија, каде што има контакти со Васил Главинов, Димо Хаџи Димов и други Македонски дејци. Во 1919 година со Версајскиот договор Вардарска Македонија станува дел од кралството СХС. Македонците повторно се поробени и угнетувани. Наметнати им се туѓ јазик и туѓ крал. Панко се враќа во Велес. Србите му нудат да работи како учител по српски, но ги одбива. Менува повеќе професии. За да преживее, работи во кафеана, која станува центар на комунистичкото движење во градот.
Во 1919-тата станува член на Комунистичката партија. Брашнаров станува приврзаник на комунизмот, поради фактот што еден од неговите основни постулати е правото на самоопределување на народите. Во комунистичкото движење тој ја гледа можноста за ослободување на македонскиот народ и за создавање на Македонска држава. Во 1921 година од Софија во Велес пристига порака од Тодор Александров до комунистичката група од Велес за формирање чети, кои би дејствувале во Велешко. На состанокот меѓу тројцата претставници од КПЈ е и Панко Брашнаров. Тие категорично се против намерите на Александров. Образложението е дека не може да дојде до соработка, бидејќи четите на Александров се орудие во рацете на бугарскиот двор и нанесуваат голема штета на македонскиот народ во борбата за самостојност и слобода.
Во втората половина на 1922-ра, партиската организација во Велес на чело со Брашнаров почнува илегално да го издава весникот „Искра’ на македонски јазик, велешки дијалект. Во весникот се третираат теророт врз македонското население во СХС, експлоатацијата на селанството и великосрпската асимилаторска политика. Тодор Зографски, во своите „Спомени“ ќе напише: „Имавме двајца учители во раководството на партијата, од порано и сега, кои не сакаа да бидат српски учители и да вршат по принуда однародувачка работа над децата на својот народ, и да ги воспитуваат во шовинистички дух. Едниот од нив Панко Брашнаров работеше во воденицата на својот брат. Таквата упорност во личниот живот правеше впечаток на народот и вдахнуваше почитување и верба“.
Во 1924 година-тата, Брашнаров е еден од првите револуционери од вардарскиот дел на Македонија, на кого му е пренесена веста за обединување на македонските револуционерни сили врз платформата на Мајскиот манифест, донесен на 6-ти Мај 1924. Брашнаров веднаш ги прифаќа идеите на манифестот, и заедно со Ризо Ризов во Велес ќе формираат групи на ВМРО(Обединета), кои ќе дејствуваат врз принципите на Мајскиот манифест а со учество на комунистите. Меѓутоа во КПЈ се појавуваат негодувања и страв од појава на нова национална револуционерна организација на Македонците. КПЈ сметала дека Брашнаров може да го рашири македонскиот национализам.
Спорот во КПЈ против ВМРО (Обединета) ќе се изостри до степен на расцеп на организацијата. ЦК на КПЈ во писмо од 16 Март 1925-тата ќе бара напуштање на “националниот курс“ од страна на Брашнаров и Ризов и тие да останат верни на комунистичката партија. Брашнаров и Ризов нема да отстапат од македонската кауза. На 16 Август 1926 година состанокот на партиската организација во Велес е провален. Уапсени се Брашнаров кој раководел со состанокот, Борис Карбев, Јовче Џипунов, Никола Крстев и Бане Андреев. Брашнаров и Карбев се осудени на по две години затвор. По одлежувањето на казната, Брашнаров во 1928-та се враќа во Велес. Затворот не го предомислил и тој продолжува со својата револуционерна дејност. Во август истата година е предаден Брашнаров и потоа е префрлен во затворот во Велес. Тогашната српска жандармерија во Велес спроведува тортура врз Брашнаров. За време на истрагата цело време е тепан и држен во самица. После речиси една година притвор со тортура, во 1930 Брашнаров бил осуден заедно со група други дејци. На 15 мај во еден весник бил објавен апел на балканските национал -револуционерни организации за „процесот кој се води против 22-цата Македонци – национал револуционери на чело со стариот народен учител и храбар борец за национална слобода на Македонија Панко Брашнаров“.
За ослободување на Панко Брашнаров до претседателот на Владата во Белград било упатено писмо со потписи на 68 истакнати светски општествено-политички, научни и културни дејци меѓу кои Алберт Ајнштајн, францускиот писател Анри Барбис, Регина Рубен – писател од Германија, Сен Катајама – јапонски револуционер, Фан Коли од Албанија, Јакоп Хурвиц од Мексико, Р. Х. Ли од Кина, Абдул Меџид од Индокина, Лудеану од Бесарабија и др. На 21 Јуни 1930-та Брашнаров е осуден на 5 години затвор и на губење на сите граѓански права, поради членување во “Тајната федералистичка комунистичка револуционерна организација“ чија цел е ослободување на Македонија и нејзино обединување. На 9 октомври 1934, по одлежувањето на затворската казна во Сремска Митровица, се враќа во Велес, каде што во велешкиот затвор морал да одлежи уште 3 месеци затвор заради илегалното минување на границата во 1929-тата. По излегувањето од затвор постојано е следен и е под присмотра на полицијата. Во меѓувреме ВМРО Обединета е распуштена и Брашнаров еден период ќе остане мирен.
Почетокот на Втората светска војна довел до ново ропство на Македонскиот народ. Бугарските окупатори со нивната позната пропаганда се обиделе да го искористат авторитетот на Брашнаров за свои цели. Без знаење и одобрување од Брашнаров, Бугарите и пробугарските елементи во Македонија го запишуваат како член на Акциониот комитет во Велес што го формирале протагонистите на БЦАК (Бугарски централен акционен комитет). Брашнаров воопшто не присуствувал на состаноците организирани од БЦАК. Брашнаров ја одбива и понудата на Бугарите да биде учител на бугарски јазик и продолжил да работи во бакалскиот дуќан каде што работел по враќањето од затвор. Кон крајот на 1941-та Брашнаров повторно решава да се активира, и одејќи да се сретне со илегалецот од Куманово – Панче Пешев, фатен е во поставена заседа од бугарските фашисти. Повторно е спроведен во затвор во полициската станица во Велес. По десетина дена затвор поради немање докази за обвинение, е ослободен.
Наредната 1942-ра ја поминува како агитатор на ослободителното движење по велешките села. Велешкиот одред во тоа време биел жестоки битки со Бугарите. Во 1943-тата, Брашнаров иако на 60-годишна возраст, неуморно продолжува со својата мисија по велешките села да го убедува народот да пристапи на народноослободителното движење. На 30-ти Април Брашнаров е избран како член на Иницијативниот одбор за свикување на Првото заседание на АСНОМ. На 9-ти Мај се упатува на слободна територија во реонот на Козјак каде стапува во врска со единиците на Третата македонска ударна бригада. Како најстар борец во бригадата, тој учествува во сите борби кои биле водени во текот на познатата Пролетна офанзива.
2 Август 1944-та, Манастир Св.Отец Прохор Пчински – како најстар делегат на Првото заседание на АСНОМ Панко Брашнаров го отвора заседанието, со зборови кои ќе останат вечен спомен за него и неговата љубов кон Македонија: „Во овој момент, во ова историско место – Св.Отец Прохор Пчински, и на овој историски ден – ИЛИНДЕН – кога објавувам да е отворено првото Антифашистичко Собрание на народното ослободуење на Македонија, душата ми е преполнета со радост, и пред премрежените очи гледам како се раздвижиле сите реки од Пчиња и Вардар до Места и Бистрица, заплискујат ја целата македонска земја, сакајќи да го измијат од македонскиот народ десетвековниот ропски срам од пропаста на Самоиловата држава, за да се роди денеска нова, светла и слободна Македонија. Во овој момент, земјата на нашите покојници – многубројните народни херои, паднали и посејали коските си по цела Македонија, им станује по лека и они во мир веќе го гледат изгревот на нашата слобода, гледат идеалната дружба на старите Илинденци на Гоце Делчев и денешните Илинденци – младата македонска војска и поставените темели за остварението на идеалот на две поколенија, на две епохи – слободна, обединета Македонија… Во знак на почитание спрема падналите јунаци, ја ве повикувам да им ја изразиме со еден минут молчание нашата вечна, бескрајна признателност. Вечна слава на падналите херои за слободата на Македонија. Жив сум свидетел на двата Илиндена – 1903 и 1944 година. Во моите спомени се книжат безброј моменти на илинденската народна епопеја и Крушовската република. Бескрајни беа напорите на вооружениот македонски народ, огромна беше жедта му за слобода, борбата го дари со слободна Крушовска република. Но разјарениот башибозук и турската регуларна војска се нафрлија и го затрупаја оазисот на слободна Македонија – Крушовската република, го задушија востанието и го стегнаја искрвавениот македонски народ во ново ропство. Животворниот извор на слободата не секна. Македонија ја поделија, ропствата се менија, но борбата на македонскиот народ не престана…“
Во 1948-та, со избивањето на спорот меѓу Југославија и СССР поради Резолуцијата на Информбирото(ИБ), Брашнаров јавно ќе застане против ставот на КПЈ и позитивно ќе се изјасни за резолуцијата. Поради неговите политички убедувања, на 11 декември 1950 Управата за државна безбедност (УДБ) на Македонија издава наредба за претрес на станот на Брашнаров во Скопје и тој е притворен. На 30 Јуни 1951 Панко Брашнаров, во тогаш на 68–годишна возраст, е осуден на 2 години робија и испратен на „Островот на смртта“ – на Голи Оток, заедно со голем број други Македонци. Само неколку дена по пристигнувањето на Голи Оток, на 13 јули 1951 Панко Брашнаров, умира не можејќи да ги издржи затворскиот третман, изнемоштеноста, прегладнетоста и тортурата од затворските чувари, кои секојдневно ги тепале затворениците.
Пренесено од: статија „Македонски легенди: Панко Брашнаров“ на „Македонска нација“