Колумни

Со огромното зборовно и духовно богатство македонските дијалекти во Македонија, Грција, Бугарија, Албанија и Косово се сведоштво за македонскиот идентитет

Пишува: Свето Тоевски За научното дело „Македонски дијалектен атлас“ (од ризницата на картотеката-лексички материјали) завчера им е доделена на неговите автори државната награда „Гоце Делчев“ за 2025 година. „Ова научно дело исцртува слика за лексичкото богатство на македонската дијалектна територија и за долгогодишната ангажираност на дијалектолозите во овој проект, мошне значаен за македонистиката и за славистиката.“ – истакна на церемонијата […]

6 минути за читање

Пишува: Свето Тоевски

За научното дело „Македонски дијалектен атлас“ (од ризницата на картотеката-лексички материјали) завчера им е доделена на неговите автори државната награда „Гоце Делчев“ за 2025 година. „Ова научно дело исцртува слика за лексичкото богатство на македонската дијалектна територија и за долгогодишната ангажираност на дијалектолозите во овој проект, мошне значаен за македонистиката и за славистиката.“ – истакна на церемонијата министерката за образование и наука проф. д-р Весна Јаневска. Проф.д-р Веселинка Лаброска од Институтот за македонски јазик и дописен член на МАНУ, како главен истражувач на проектот за изготвување на Македонскиот дијалектен атлас, во својот преговор кон него нагласува: „Токму оваа генерација македонски дијалектолози може да ѝ покаже на целата македонска и меѓународна лингвистичка јавност колкаво нематеријално духовно богатство претставуваат македонските дијалекти во Република Македонија, Грција,  Бугарија, Албанија и во Косово.“

Македонскиот дијалектен атлас како проект од највисоко национално значење за Македонија датира од 1959 година

Автори на научното дело, кои годинава ја добија  државната награда „Гоце Делчев“ се  проф. д-р Веселинка Лаброска, акад. проф. д-р Марјан Марковиќ, проф. д-р Коста Пеев, проф д-р Васил Дрвошанов, проф. д-р Еленка Стоевска-Денчова, проф. д-р Светлана Давкова-Ѓоргиева, проф. д-р Гоце Цветановски, д-р Ангелина Панчевска, м-р Соња Миленковска, д-р Давор Јанкулоски, д-р Македонка Додевска, д-р Дарко Томовски, м-р Ѓорѓе Геновиќ, проф. д-р Аритон Поповски, проф. д-р Маријана Киш и проф. д-р Убавка Гајдова (посмртно). Проектот Македонски дијалектен атлас (МДА) е поттикнат во 1959 година на Конгресот на југословенските слависти во Загреб од академик Божидар Видоески, негов основач, организатор и раководител до крајот на својот живот (1998).

Овој проект е долгогодишен проект од највисоко национално значење: со него треба да се истражат и да се опишат географски (на дијалектолошки карти) сите говори од територијата на етничка Македонија, односно од Република Македонија, Пиринска Македонија, Егејска Македонија, регионот во пограничјето со Албанија, каде што се зборува македонски и регионот на Гора, што сега припаѓа делумно во Албанија и делумно во Косово. Во изминатиов период од шеесетина години на проектот Македонски дијалектен атлас биле вклучени повеќе десетици соработници, од кои дел вработени во Институтот за македонски јазик, а дел надворешни соработници.

Собрани се три големи картотеки: картотека со тетратките од собраниот теренски материјал според Прашалникот за собирање материјал за Македонскиот дијалектен атлас изработен од Божидар Видоески, од пунктовите избрани за МДА (вкупно 392 пункта); картотека на Македонскиот дијалектен атлас со испишани ливчиња за секое одделно дијалектно прашање од Прашалникот со околу 2 милиони ливчиња и картотека на семинарски и магистерски работи, коишто се изработени од студенти со менторство на професорот Божидар Видоески и на другите соработници на проектот.

Немерливото значење на македонскиот дијалектен атлас како автентично сведоштво за постоењето и богатството на македонскиот јазик и неговите дијалекти

Во 2008 година е објавен воведниот том на Македонскиот дијалектен атлас (Пролегомена) под редакција на д-р Убавка Гајдова (главен редактор), д-р Светлана Давкова-Ѓоргиева, д-р Веселинка Лаброска, д-р Марјан Марковиќ, д-р Еленка Стоевска-Денчова и д-р Гоце Цветановски. Досега се објавени и десетина монографии, кои обработуваат или одделен пункт/регион од МДА, или одделно значенско поле според материјалот од картотеките. Главен финансиер на Македонскиот дијалктен атлас е Министерството за образование и наука. Носител на проектот е Институтот за македонски јазик „Крсте Мисирков“.

Македонскиот дијалектен атлас има непроценливо значење за македонскиот народ во овој општествено-политички момент, но и посебно во последниве десеттина години, бидејќи македонскиот идентитет и македонскиот јазик, како негов столб и како матица на македонските дијалекти, говорени на сета дијалектна и некогашна етнојазична територија на македонскиот народ, се под жестоки удари, негирања и присвојувања од страна на Бугарија и Грција. Македонскиот дијалектен атлас е автентично научно и фактичко сведоштво за постоењето и сето богатство на македонскиот јазик со неговите дијалекти во Грција, Бугарија, Албанија и Косово.

Инаку, македонските дијалекти, кои се третирани со 50-тината обработени лексеми (зборови) во вториот, лексички (зборовен) том на Македонскиот дијалектен атлас, авторот на овие редови ги дефинира во своите поодделни македонистички истражувања како  лингвакултурни регионални народни вариетети на македонскиот јазик  и траен етнографски документ за животот на македонскиот народ во минатото и сегашноста. Македонските дијалекти се дијахрониско-синхрониски репозиториуми („складови“ во минатото и сегашноста) на симболите, верувањата, митовите, легендите, народните обичаи, традициите и другите видови културни практики, како и на светогледот, начинот на живот и колективната меморија на македонскиот народ, кои како севкупно идентитетско, јазично и културно наследство се пренесуваат од едно на друго македонско поколение. Имајќи го предвид ова, јасно е колкава е важноста на првиот и овој втор том на Македонскиот дијалектен атлас.

Лабровска: Огромно духовно богатство е содржано во македонските дијалекти  

Во својот вовед кон новиот том на Македонскиот дијалектен атлас проф. д-р Веселинка Лаброска од Институтот за македонски јазик, дописен член на МАНУ, укажува дека по долги години го објавуваат тој прв том, продолжувајќи ја со тоа работата на нивните претходници. „Токму оваа генерација македонски дијалектолози може да ѝ покаже на целата македонска и меѓународна лингвистичка јавност колкаво нематеријално духовно богатство претставуваат македонските дијалекти во Република Македонија, Грција,  Бугарија, Албанија и во Косово.“ – нагласува Лабровска.

Натаму, таа во воведот истакнува: „Материјалот, претставен во овој том на Македонскиот дијалектен атлас е резултат на обработка на 50 лексеми (зборови): црнка, трепка, мев, стапалка, слезинка, разрок, грд, лага, вистина, кодоши, пена,балдаза, кум, маќеа, очув, сестричник, стрико, вујко, јака, ѕид, чад, толчник, аван, пешник, пченкарен леб, залак, колбас, тиганици, целина, ледина, снопје, прекос, фурка, добиток, митари (се), прле), овен/брав, угич/водач, лисица, ласица, трут, крлушка/ паринка, клукајдрвец, кикиришка, јаболко, грав, јоргован, памук, патека и вампир. Дијалектниот материјал е собиран од 351 пунктови, односно населени места на целата македонска дијалектна територија: 215 пунктови се наоѓаат на територијата на Р Македонија, 98 на територијата на Грција, 28 во Бугарија, 9 во Албанија и 1 пункт во Косово. Од собраниот дијалектолошки материјал се создадени три картотеки во Институтот за македонски јазик. Кон овој том на Македонскиот дијалектен атлас се приложени соодветни карти на распространувањето на споменатите лексеми (зборови) на целата македонската дијалектна територија, од каде што се собрани.“

Поврзани теми:

Македонија|Дијалект|МАНУ

Повеќе на оваа тема:

Најнови вести од: Колумни

Нацрт-заклучоците на Советот на ЕУ за промената на македонскиот устав ги кршат резолуциите на ООН и Договорот од Мастрихт, затоа се ништовни

Советот на ЕУ ја повикува Македонија да изврши промена на својот Устав во согласност со „Добрососедскиот договор“ со Бугарија и протоколите кон него, Преговарачката рамка и „францускиот предлог“, кои содржат категорично тврдење-фалсификат дека македонскиот народ, македонскиот јазик, идентитет и историја имаат „бугарски историски темели“. Тоа претставува целосно негирање на етничката, идентитетската и јазичната засебност на македонскиот народ. Декларацијата на ООН за недопустливоста на интервенирањето и вмешувањето во внатрешните работи на државите целосно ги заштитува македонскиот јазик и идентитет, како и македонската историја, од какви било и чии било обиди за негирање, или присвојување. Таа декларација строго забранува завлегување во идентитетскиот комплекс на кој било народ, што значи и на македонскиот народ. Токму ова го прават Советот на ЕУ и Бугарија! Членка на ООН е и Македонија: и за неа во еднаква мера важи применливоста на резолуциите на ООН. Според нив, ниту ЕУ, ниту Бугарија, Грција, или која било друга држава, немаат право да се мешаат во внатрешните и надворешните работи на Република Македонија, ниту да ѝ наложуваат да го менува Уставот во замена за „отворање на преговорите со ЕУ“. 

Зошто низ нашите градови не ечи многу почесто „песната на Македонија“ – нејзината „молитва“?

„Народните песни се показаљка на степенот од умственото развитие од народот и огледало на неговиот живот. Народот в песни изливат чувствата си, в них увековечвит животот му и давнешните му подвиги, в них находвит душевна храна и развлечение; затова в жаљба и в радост, на свадба и хоро, на жетва и грозјебрање, на везање и предење, по поле и по гори, штедро изливат песните како од богат извор…“ – ова е напишано во предговорот на првиот дел на „Зборникот на македонските народни песни“ на браќата Димитар и Константин Миладинови, објавен во 1861 година. Зарем турбофолкот и шундот, наречен „музика“ од балканската естрадна периферија на концертите во Македонија, ќе дозволиме да станат „показаљка на степенот“ на нашето „умствено развитие“ како народ македонски? Зарем ќе се согласиме тоа да стане „огледало на нашиот живот“ како народ македонски, чиј изворен фолклор и народен мелос се со врвни уметнички и културни вредности и меѓу најценетите во Европа и светот?!

Уставот од 17 ноември 1991 со асномската основа на Македонија како држава на македонскиот народ

Првиот устав на независна Македонија од 17 ноември 1991 година е од редот на така наречените „национални устави“. Тој македонски устав во најголемиот број негови елементи е на исто ниво и содржински и во поглед на содржаните принципи како и 165 други национални устави од вкупно 189-те устави, колку што ги има во овој момент во светот.

Со уставните амандмани од 16.11.2001 Македонија престана да биде држава на македонскиот народ и се вгради „фабрички дефект“ во политичкиот систем

„Амандманите од ноември 2001 година се сведоштво за ревизијата на асномска Македонија од суверена и унитарна држава во безидентитетна, дезинтегрирана, ‘рамковна’ мултиетничка Македонија. Со ревизијата на Уставот на РМ во 2001 година е маргинализирана улогата на македонскиот народ во конституирањето на Р. Македонија, минимизиран е неговиот конститутивен и државотворен карактер во формирањето на РМ.“ – нагласи академик Катица Ќулафкова на еден научен собир, одржан во Македонската академија на науки и уметности во 2014 година.

Треба долгорочно да се преосмисли натамошното чекорење по европскиот пат и каква Македонија мораме да им оставиме на идните поколенија

Република Македонија „прослави“ вчера, на 9 ноември, неславен јубилеј: изминаа 20 години од престојувањето во „еврочекалницата, откако истиот ден во 1995 година ЕУ ја донесе својата одлука да и додели статус како земја-кандидатска зе евроинтегрирање.

Свето Тоевски: Македонија не би требало да прифаќа по налог на ЕК третман како безначајна „геоополитичка трева“, која би ја газеле „слоновите“ додека се тепаат меѓу себе

Не соодветствува со автентичните државно-национални интереси на Македонија и на нејзините граѓани најновата позиција, која ја изнесе еврокомесарката за проширување на ЕУ Марта Кос, дека „земјите-кандидатки мора да направат геополитички избор на која страна се пред да влезат во ЕУ“. Спроведувањето на овој став дополнително би ја  усложнил ионака сложената ситуација, во која се наоѓа Македонија веќе изложена на сериозни критики во најновиот извештај на Европската комисија дека „не искажува резултати во реформите“ и оти „запаѓа во застој“.
Сите вести од Колумни

Најнови вести

To top