Пишува: Свето Тоевски
Изминатиот викенд во Скопје во издание на Здружението на Македонците од егејскиот дел на Македонија – Битола, излезе од печат книгата „Абецедарот – сто години потоа“. Букварот под името „Абецедар“ првично е издаден во 1925 година во Атина за македонските деца во Егејска Македонија, денес во Грција – на чист македонски јазик, односно на неговото леринско-битолско наречје. Под силен притисок на Друштвото на народите на Грција ќе ѝ биде наложено издавање буквар за децата на „славофоното“ малцинство во Грција. Овој буквар е напишан со латинично, а не со кирилично писмо. Неговата цел е да се истакне посебноста на јазикот, што го зборуваат Македонците во Егејска Македонија, што не е ниту бугарски, ниту српски и кој во него не е именуван како македонски, туку како „јазик на Славофоните“ во Грција. Букварот Поради силни отпори на цели слоеви на грчкиот народ, букварот воопшто не стасал во рацете на македонските деца, туку бил уништен, освен неколку примероци, кои се зачувани од сиот отпечатен тираж.
Авторки на текстовите, поместени во јубилејното издание „Абецедарот – сто години потоа“ се историчарките проф. д-р Нада Јурукова и проф. д-р Виолета Ачкоска, а на лингвистичкиот дел проф. д-р Елка Јачева-Улчар од Институтот за македонски јазик „Крсте Мисирков“, која е и негов уредник.Официјалното претставување на ова критичко издание се планира да биде извршено кон крајот на ноември, или во почетокот на декември, во Битола и во Македонската академија на науките и уметностите. Јубилејното, критичко издание „Абецедарот – сто години потоа“ се состои од два дела. Во првиот дел, покрај Предговорот кон јубилејното издание, со кое се одбележуваат 100 години од печатењето на „Абецедарот“ во Атина во 1925 година, се поместени и три статии од универзитетски професорки.
На прво место се наоѓа обемната статија од проф. д-р Нада Јурукова, под наслов „Абецедарот и положбата на македонското малцинство во Грција“. Таа ги претставува длабоките политички и демографски превирања на Балканот во првата половина на XX век и особено тешката положба на македонското малцинство во Грција, чија судбина се обликува во поширокиот контекст на Балканските војни, Првата светска војна и со меѓународните договори (Нејскиот договор, Севрскиот договор, Договорот од Лозана и Платформата Калфов ‒ Политис), со кои се стремело да се воспостави нов поредок на Балканот. По оваа статија следуваат статиите на проф. д-р Виолета Ачкоска „Македонскиот ‘Абецедар’ меѓу минатото и сегашноста“, како и статијата „Абецедарот’ од јазично-педагошки аспект“ на проф. д-р Елка Јачева-Улчар.
Вториот дел од „Абецедарот – сто години потоа“ целосно е всредоточен на текстот на „Абецедарот“ од 1925 година. По Воведот кон „Абецедарот“ (1925–2025) од професорката Ачкоска следува и воведен текст кон транскрипцијата на „Абецедарот“ со кирилско писмо. Веднаш по него е поместен „Абецедарот“ во неговата оригинална форма на левата страна од книгата, и транскрибираните страници со кирилица, од десната страна. Вториот дел од јубилејното издание е заокружен со Речник на дијалектизми и помалку познати зборови во „Абецедарот“ од професорката Јачева-Улчар.
Виолета Ачковска: „Абецедарот“ е документ од фундаментално историско значење, бидејќи ја покажува посебноста на македонскиот народ со свој посебен јазик
Во својот „Вовед“ кон „Абецедарот“ проф.д-р Виолета Ачковска укажува дека Друштвото на народите, формирано по Првата светска војна, тргнувајќи од решението на големите сили за „конечно“ решение за македонското прашање со поделбата на етногеографска Македонија, во истиот дух ќе води „политика на заштита на малцинствата“. „Во овие рамки на Македонците ќе им биде ‘дозволено’ да се изјаснат, според свој избор, како Гркославофони (Словеногласни), Јужносрбијанци, или како македонски Бугари, во зависност од тоа во кои држави живеат. Истовремено, незадоволни од териториите, што им се доделени на ‘зелена маса’, Кралството СХС, Бугарија и Грција водат силна дипломатска активност во докажувањето дека ‘нивното’ малцинство е загрозено во рамки на соседната држава. Под силен притисок на Бугарија, која бара права за ‘бугарското’ малцинство во егејскиот дел на Македонија, Друштвото на народите ќе ѝ наложи на Грција издавање буквар за ‘бугарските’ деца. Така во 1925 година, со латинично писмо беше издаден буквар наречен ‘Абецедар’ на чист македонски јазик, односно на неговото леринско-битолско наречје’.“ – посочува Ачковска во „Воведот“.
Таа истакнува дека објавувањето на „Абецедарот“ било непријатно изненадување за бугарските дипломати, бидејќи е издаден на јазик неразбирлив за Бугарите, додека грчките дипломати тврделе дека македонскиот е посебен јазик, односно дека „Словеногласните“ во Грција не се ниту Бугари, ниту Срби, туку посебна националност. „Но, како и многу други маневри на грчката држава, овој буквар нема да се применува. На грчката влада ќе ѝ биде добредојдено реагирањето на југословенската и на бугарската влада во врска со јазикот во ‘Абецедарот’. Притоа, грчката држава ќе продолжи со негирањето на македонската национална посебност, водејќи смислена и долгорочна политика за етничко чистење на егејскиот дел на Македонија, односно на својата северна покраина, но и за промена на етничкиот состав на населението преку колонизирање со грчко население. На тој начин грчката држава создава услови за да ја потврди тезата, што ја застапуваше, односно да го докаже грчкиот карактер на Македонија.“ – пишува Ачковска.
Според неа, во контекст на севкупната грчка политика на негирање на македонската посебност, која е далеку од историската вистина, „Абецедарот“, букварот составен на дијалектот на Македонците во рамки на грчката држава, е крунско сведоштво дека, сепак, некогаш морале да го признаат македонскиот јазик. „Ова е документ од фундаментално историско значење, бидејќи најконкретно ја покажува посебноста на македонскиот народ кој има свој посебен јазик.“– заклучува историчарката проф.д-р Виолета Ачковска во својот „Вовед“.
Елка Јачева-Улчар: „Абецедарот“ е прво политичко меѓународно признавање на македонскиот јазик, дури 20 години пред неговата кодификација во 1945 година!
Во својот предговор кон јубилејното издание на „Абецедарот – сто години потоа“ проф.д-р Елка Јачева-Улчар од Институтот за македонски јазик „Крсте Мисирков“ од Скопје посочува дека „Абецедарот“ претставува прво политичко меѓународно признавање на македонскиот јазик, дури 20 години пред кодификација на македонскиот јазик во 1945 година. „Овој Абецедар е светол документ, што ја овековечува вековната и непрестајна борба на Македонецот за својот јазик. Тој јазик, кој претставува наш завет и наше наследство, останува најцврстиот темел и највозвишениот столб на македонскиот национален идентитет!“ – заклучува Јачева-Улчар.