Со децении досега, Европската унија се потпираше на непишано правило: Германија ја водеше економијата, а Франција воената политика. Тоа правило денес е минато, а улогите се менуваат со брзина што ја нарушува рамнотежата на континентот. Германија се подготвува да стане водечка воена сила во Европа, додека Франција се бори да ја задржи својата релевантност. Во Полска, германското вооружување буди и историски сенки и надеж за силна оска Берлин-Варшава против Русија, пишува Политико.
Очекувањата од Берлин се огромни. „Каде и да одам во светот, од Балтикот до Азија, луѓето бараат од Германија да преземе поголема одговорност“, рече Кристоф Шмид, германски социјалдемократ член на одборот за одбрана на Бундестагот. „Очекувањето е дека Германија конечно ќе истапи и ќе ја усогласи својата економска тежина со својата одбранбена моќ“.
Визијата за Германија со најголемата европска армија, опремена со најсовремена технологија, е далеку од поранешниот хаотичен Бундесвер, кој долго време беше предмет на подбив. Оваа нова воена моќ, во комбинација со економската и политичката тежина, создава доминантна Германија на која останатите европски земји ќе мораат да се прилагодат.
Планот предвидува Германија да троши 153 милијарди евра годишно за одбрана до 2029 година, што изнесува околу 3,5 отсто од БДП и претставува најамбициозната воена експанзија по повторното обединување. За споредба, Франција планира да достигне 80 милијарди евра до 2030 година, додека Полска оваа година ќе потроши 44 милијарди евра, или 4,7 отсто од БДП – најмногу во НАТО.
Ова тектонско поместување се чувствува и во Брисел. Еден функционер на ЕУ ја нарече промената во германскиот воен потенцијал „телурска“ или огромна, додека друг дипломат беше подиректен: „Тоа е најважното нешто што се случува на ниво на ЕУ во моментов“.
Прашањето што одекнува во европските институции е колку „европско“ ќе биде германското вооружување. Берлин гради армија, но првенствено за себе. Одговорот лежи во политиката на набавки: Германија се спротивставува на поголеми овластувања на Европската комисија за купување оружје и планира да се потпира на национални рамки, систематски користејќи го членот 346 од Договорот за ЕУ, кој овозможува заобиколување на правилата за конкуренција и фаворизирање на домашните компании.
Овој пристап „Германија на прво место“ веќе се спроведува. Внатрешните документи покажуваат дека Берлин се подготвува да протурка договори за одбрана од 83 милијарди евра преку Бундестагот до крајот на 2026 година. Ова е само почеток – долгорочната листа на Бундесверот тежи 377 милијарди евра. Помалку од 10 отсто од новите договори ќе одат кај американски добавувачи, пресврт по децениите кога Вашингтон беше клучен партнер. Речиси сè останато ќе остане во Европа, а најголемиот дел во Германија.
Во Париз овие случувања се следат со скептицизам и загриженост. И покрај напорите на претседателот Емануел Макрон да ги подобри односите, недовербата останува длабока. „Тоа е некаде помеѓу претпазливост и чувство на закана“, рече еден француски функционер за одбрана. „Ќе биде тешко да се работи со нив бидејќи тие ќе бидат исклучително доминантни“. Истиот функционер додаде дека индустриската и економската моќ на Германија е исто толку загрижувачка како и вооружувањето. „Тие нема да мора да ги нападнат Алзас и Мозел“, се пошегува тој. „Можат само да ги купат“.
Французите се загрижени и за геополитичката улога на Берлин. „Сè уште не е јасно што сака да направи Мерц“, рече еден европски дипломат. „Германија ќе мора да преземе поширока улога на меѓународно ниво, но не е јасно како“.
Тензиите се засилија и околу Европските борбени авиони од следната генерација (FCAS), проект од 100 милијарди евра што требаше да биде круна на француско-германско-шпанската соработка. Одложувањата и споровите за поделба на работата го натераа Берлин да бара алтернативи, алармирајќи го Париз. За Франција, FCAS е клучен за нуклеарното одвраќање. Ерик Трапиер, извршен директор на Дасо Авиејшн, отворено праша: „Не сум против проектот, но кога Германија вели дека ќе ја исклучи Франција, не ве загрижува ли тоа?“
Во Варшава германското вооружување се гледа како неопходен и задоцнет чекор. „Полска стана сјаен светилник меѓу сојузниците на НАТО во однос на воените трошоци“, рече Марек Магиеровски, поранешен полски амбасадор. „Следствено, инсистираме и другите партнери да го следат примерот. Но, ако сме сериозни во врска со колективната одбрана, не можеме постојано да велиме: „Ве молам, сите трошат повеќе за одбрана. Но, не и вие, Германија.“
Други полски функционери изразуваат прагматизам, но историјата фрла сенка. „Гледајќи ја историјата, ситуацијата во која Германија би ја комбинирала својата економска моќ со воена сила отсекогаш предизвикувала страв“, рече Павел Залевски, заменик-министер за одбрана на Полска, додавајќи дека плановите мора да се гледаат во контекст на зајакнување на сите европски армии. Според него, германското зајакнување е природен одговор на сигналите од Вашингтон за намалување на американското присуство. „Главните земји што го бранат источниот крило ќе бидат Полска и Германија“, забележа тој.
Сепак, сеќавањата на политиката на Ангела Меркел кон Русија остануваат. „Исто така, се сеќаваме на прорускиот став на Меркел“, додаде Залевски. „Ја повикуваме Германија да покаже колку силно ќе го брани меѓународниот поредок од Русија. Потребни се постојани проверки. Не забораваме ништо.“
Подемот на АфД предизвикува дополнителна загриженост. „Кога размислуваме за АфД и дали ќе можат да дојдат на власт… тоа е загрижувачко“, рече еден полски функционер. „АфД е пропутинска и има програма што зборува за враќање на дел од полската територија. Не можеме да ја отвориме оваа дебата во Европа.“
Центарот на моќ се поместува кон исток. Економскиот мотор на Европа станува и нејзин воено-индустриски мотор, додека Франција се држи до нуклеарната карта, а Полска се појавува како конвенционална тешкаш на источниот фронт. За Брисел ова е клучен тест: дали ЕУ ќе го насочи моментумот кон заеднички структури или ќе ја продлабочи фрагментацијата?
Засега потезите на Берлин се гледаат како преземање контрола, а не доминација. Сепак, дури и поддржувачите признаваат дека обемот е тешко да се сфати. „Може да биде застрашувачки, без сомнение“, заклучи еден дипломат од ЕУ. „Но, Германија има коалиции. Таа е во ЕУ и во НАТО – и многу може да се случи во меѓувреме.“